„Rewers”

czyli co znajduje się na tylnej części nagrobków Cmentarza Komunalnego w Cieszynie

Cmentarz Komunalny w Cieszynie przy obecnej ulicy Katowickiej powstał w roku 1891 i zajmuje obecnie obszar 6,94 ha. Przez lata stanowił miejsce pochówku znanych i mniej znanych mieszkańców miasta i okolic, posługujących się różnymi językami, ale żyjących tu właśnie i stanowiących o charakterze regionu. W okresie po II wojnie światowej, jak wiele innych miejsc pochówku, stał się on miejscem przymusowej „degermanizacji” napisów na nagrobkach - skuwano wszystko co napisano w języku niemieckim - imiona, zwroty dotyczące urodzenia („geboren”) czy śmierci („gestorben”), niemieckie nazwy miesięcy czy sentencje żegnające zmarłych. Celem było zapewne „wykorzenienie niemczyzny”, choć zmarłym było to raczej obojętne, a spowodowało, że niejednokrotnie ich miejsca pochówku stały się bezimienne. Z biegiem lat wiele zapomnianych i nie odwiedzanych grobów zmieniało właścicieli, a kamienie nagrobne były wykorzystywane powtórnie. Wówczas niejednokrotnie zmieniano ich orientację - dawne lico stawało się „rewersem” niewidocznym dla odwiedzających grób. Często działanie to poprzedzone było ekshumacją szczątków, które dawniej były w danym grobie pochowane, zatem faktycznie osoba, której dane znalazły się na „rewersie” już tam nie spoczywała. Obecnie trudno ocenić ile ze skutych napisów na „rewersach” było w języku niemieckim (prawdopodobnie większość), podobnie jak trudno ustalić powody ich skucia (prawdopodobnie w większości przymusowa „degermanizacja”). Niejednokrotnie zdarza się, że nagrobek należy nadal do tej samej rodziny, która na obecnym licu ponownie wykuła dane osoby skute na „rewersie”, ale już w języku polskim, dzięki czemu nadal jest ona upamiętniana. Część skutych napisów udało się odczytać, część (te skute w całości) wymagała głębszej analizy, a w przypadku pochowanych z zachowanymi choć szczątkowo informacjami umożliwiającymi identyfikację pozwoliłem sobie ustalić kim byli i czym się zajmowali. Po analizie materiałów źródłowych okazało się, że niektóre nagrobki zostały przeniesione w późniejszym okresie w nowe miejsca, a osoby umieszczone na „rewersie” nigdy tam nie spoczywały. W galerii można znaleźć również kilka nagrobków, na których dane wcześniej pochowanych zostały zachowane przez kolejnych właścicieli grobów - takie działanie - z szacunkiem do osób zmarłych bez znaczenia kim byli - powinno być normą i zasługuje na uznanie.

Wszystkie zdjęcia poniżej przedstawiają obecne tylne części istniejących na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie nagrobków, przez rosnącą miejscami bujną roślinność nie udało się jednak sfotografować wszystkich nagrobków z „rewersami”. Wytłuszczonym drukiem zapisano imiona i nazwiska, które udało się poznać po kwerendach archiwalnych (np. po datach urodzenia i śmierci), znakiem „...” oznaczono brakujące imiona czy wyrazy, podano ostatnie miejsce zamieszkania osoby zmarłej.

Dziękuję Pani Karinie Żyłka - kierownikowi Działu Cmentarzy w Zakładzie Gospodarki Komunalnej w Cieszynie za udostępnienie archiwalnych materiałów i pomoc w ustaleniu personaliów części osób pochowanych.

	Wszystkie napisy skute, usunięty krzyż i prawdopodobnie płaskorzeźba z Jezusem Karoline Bortlik z d. Doffek - ur. 1839 we Frysztacie, zm. 22.4.1904 w Cieszynie - żona kasjera miejskiego - Franza, zam. Töpfergasse 2 (obecnie Garncarska)
	„... Cienciala ... (zapewne geboren) Malisch * 16.IV.1894 † 9.I.1932” Alojzja Cienciałowa z d. Malisch - dane w języku polskim znajdują się na obecnym licu nagrobka - ur. 16.4.1894, zm. 9.1.1932 w Bielsku - żona inspektora pracy - Pawła, zam. przy ulicy Grunwaldzkiej w Bielsku
	Udało się odczytać nazwisko „Czaja”
	„... Dostal ... 11.III.1860 ... 10.IX.1925” Josef Dostal - ur. 11.3.1860 w Suchej Górnej, zm. 10.9.1925 w Cieszynie - emerytowany inspektor powiatowy szkół ludowych i profesor państwowego seminarium żeńskiego, zam. przy Strażackiej 18 (obecnie Limanowskiego)
	„... Drobik” - reszta napisów skuta Karl Drobik - ur. 5.12.1847 w Cieszynie, zm. 14.10.1898 w Opawie - właściciel domu i rzeźnik, zam. Kronprinzessin Stephaniestraße 41 (obecnie Głęboka)
	Wszystkie napisy skute Anton Dusch - ur. 30.12.1849 we Frysztacie, zm. 4.11.1915 w Cieszynie - emerytowany inspektor i ekonom w dobrach hrabiów Larisch-Mönnich, zam. Ostrauerstraße 6 (obecnie Ostravská (Ostrawska) w Czeskim Cieszynie)
	„... Gorgosch ... Filkuka”, reszta napisów skuta prócz dat urodzenia i śmierci Anton Gorgosch - ur. 14.3.1864, zm. 11.2.1907 we Wiedniu - doktor medycyny Albertina Gorgosch z d. Hoppel - ur. 16.7.1838 w Trzycieży, zm. 8.1.1924 w Czeskim Cieszynie - wdowa po Antonie Gorgosch, zam. Saská kupa (Sachsenberg) 3 (obecnie Hlavní třída (Główna) w Czeskim Cieszynie) Anna Filkuka z d. Gorgosch - ur. 7.12.1861 w Pierśćcu, zm. 28.5.1928 w Czeskim Cieszynie - wdowa po arcyksiążęcym st. zarządcy, zam. Saská kupa (Sachsenberg) 3 (obecnie Hlavní třída (Główna) w Czeskim Cieszynie)
	„... Grochol ... 4 ... 1869 ... 12 ... 1904 Gustav Grochol ... 1911” Alois Grochol - ur. 4.?.1869, zm. 12.8.1904 w Budapeszcie Gustav Grochol - ur. 24.7.1878 w Cieszynie, zm. 1.5.1911 w Cieszynie - zecer, zam. przy Kammerstraße 5 (obecnie Komorní (Kameralna) w Czeskim Cieszynie)
	„... Hermann ...” - reszta napisów skuta Nagrobek przeniesiony z innego miejsca (w obecnym nie pochowano nikogo o nazwisku Hermann) - ustalenie personaliów niemożliwe
	dr Hermann Anton Hinterstoisser - ur. 13.2.1890 we Wiedniu, zm. 7.2.1927 w Trzyńcu - prymariusz w szpitalu huty trzynieckiej, syn Hermanna Josefa Hinterstoissera - dyrektora Szpitala Śląskiego w Cieszynie Alexandrine Hinterstoisser z d. Gaugler - ur. 14.10.1866, zm. 1.2.1933 w Cieszynie - żona Hermanna Josefa Hinterstoissera i matka Hermanna Antona, zam. przy ulicy Miarki 8 Béla de Rampel - ur. 3.6.1881 w Igló (obecnie Spišská Nová Ves w Słowacji), zm. 12.7.1939 we Lwowie - konsul węgierski we Lwowie Maria de Rampel z d. Skaczel - ur. 5.8.1889 w Skoczowie, zm. 30.12.1956 w Cieszynie - wdowa po Béla de Rampel, emerytowana nauczycielka, zam. Plac Dominikański 3 Zofia Skaczel - ur. 5.8.1889, zm. 9.6.1958 w Cieszynie - nauczycielka Helena Górniak - ur. 31.1.1884 w Bielsku, zm. 28.12.1963 w Cieszynie - emerytowana nauczycielka Przykład szacunku nowego właściciela grobu dla wcześniej tu pochowanych zmarłych. Ich nazwiska zostały przeniesione na tylną część nagrobka, ale pozostały utrwalone i zabezpieczone.
	Wszystkie napisy skute, pozostały resztki zdobnego napisu Wilhelm Hinze - ur. 1818 w Cieszynie, zm. 8.5.1907 w Cieszynie - właściciel domu i mistrz stolarski, zam. Kasernplatz 2 (obecnie plac Teatralny)
	Udało się odczytać nazwisko „Kapek” Anton Kapek - ur. 19.1.1906 we Wiedniu, zm. 17.10.1943 w Cieszynie - kupiec, w czasie wojny plutonowy Wehrmachtu, zam. we Wiedniu, w dzielnicy Alsergrund Stefanie Kapek z d. Riese - ur. 9.2.1918 w Komárom (Węgry), zm. 17.10.1943 w Cieszynie - żona Antona, zam. Schrötterstraße 21 (obecnie Śrutarska) Para małżeńska zamordowana na Feuerwehrstraße (obecnie Limanowskiego)
	„Kuttalek” - reszta napisów skuta, usunięto krzyż Eugenie Kuttalek von Ehrengreif - ur. 3.6.1873 w Schönbrunn (obecnie Ostrava-Svinov), zm. 17.7.1904 w Cieszynie - córka Gustawa (urzędnika kolejowego) i Marie Kuttalek von Ehrengreif, zam. Oberring 8 (obecnie Górny Rynek)
	Wszystkie napisy skute Franz Lastówka - ur. 2.4.1845 w Ropicy, zm. 24.4.1897 w Cieszynie - gospodzki i właściciel domu, zam. Oberring 1 (obecnie Górny Rynek)
	„J. Loos 1825 - 1911 A. Loos 1826 - 1918 ” Josef Loos - ur. 1825 w Okenau (obecnie Okounov w Czechach), zm. 4.6.1911 w Cieszynie - emerytowany nadkomisarz c.k. urzędu celnego oraz właściciel kamienicy przy Schmerlinggasse 9 (obecnie Božkova (Bożka) w Czeskim Cieszynie) Anna Loos z d. Zwilling - ur. 3.3.1826 w Jabłonkowie, zm. 17.12.1918 w Cieszynie - wdowa po Josefie Loos, zam. przy Schmerlinggasse 9 (obecnie Božkova (Bożka) w Czeskim Cieszynie)
	„... Magg * 8.VII.1843 † 26.III.1911” Josef Magg - ur. 8.7.1843 we Wiedniu, zm. 26.3.1911 w Cieszynie - emerytowany starszy kontroler na Kolei Koszycko - Bogumińskiej, zam. przy Bahnhofstraße 1 (obecnie Nádražní (Dworcowa) w Czeskim Cieszynie)
	„Johannes Müller gest. 28. Dec. 1905. im 45. Lebensjahre” Johann Müller - ur. 1860 w Cieszynie, zm. 28.12.1905 w Cieszynie - zarządca wodociągu miasta Cieszyna, zam. w koszarach c.k. wojsk liniowych, obiekt V (obecnie Wojska Polskiego 5)
	Napisy skute, ponownie dokute nazwiska „Nawratil * 23 ... 1856 † 20 ... 1934” Marie Nawratil z d. Thiel - ur. 23.8.1856 w Cieszynie, zm. 20.11.1934 w Czeskim Cieszynie - wdowa po buchalterze Komory Cieszyńskiej, zam. Štefánikova (Štefánikstraße) 2 (obecnie Štefánikova (Štefánika) w Czeskim Cieszynie)
	„Maria Plonka 27.4.1940” Maria Plonka z d. Kordula - ur. 17.11.1879 w Cieszynie, zm. 27.4.1940 w Suchej Dolnej - żona emerytowanego inspektora celnego Moritza, zam. Nieder Suchau 353
	„Karoline ... geb. 22.4.1866 gest. 22.2.1884” Karoline Pospiech - ur. 22.4.1866 w Cieszynie, zm. 22.2.1884 w Cieszynie - zam. Prutekgasse 298 (obecnie Wyższa Brama)
	Wszystkie napisy skute Johann Rosner - ur. 1843 w Cieszynie, zm. 29.11.1903 w Cieszynie - radca cesarski, kupiec, bankier, zam. Kronprinzessin Stephaniestraße 5 (obecnie Głęboka)
	Wszystkie napisy skute Rudolf Schierer - ur. 1859 w powiecie Ungarisch Hradisch (obecnie Uherské Hradiště w Czechach), zm. 13.5.1919 w Cieszynie - nauczyciel zawodu, zam. Erzherzog Karl Franz Josefstraße 39 (obecnie Głęboka)
	Wszystkie napisy skute Alfred Schindler - ur. 2.12.1883 w Cieszynie, zm. 16.2.1918 w Aradzie - kapitan c.k. lotnictwa (K.u.k. Luftfahrtruppen), służył w 15 kompanii zapasowej
	„Franz Schmied geb. 1841 gest. 1906.” Franz Schmied - ur. 1841, zm. 29.5.1906 w Cieszynie - c.k. profesor gimnazjum we Frydku i Cieszynie (obecnie Liceum im. Osuchowskiego) oraz właściciel domu, zam. Prutekgasse 29 (obecnie Wyższa Brama)
	„... Schmidt 12 ... 1840 6 ... 1905” Ernst Schmidt - ur. 12.?.1840 w Węgierskiej Górce, zm. 6.2.1905 w Cieszynie - emerytowany urzędnik Komory Cieszyńskiej, zam. Schmerlinggasse 8 (obecnie Božkova (Bożka) w Czeskim Cieszynie)
	Wszystkie napisy skute Anzelm Schneider - ur. 1818 w Jägerndorf (obecnie Karniów w Czechach), zm. 5.9.1899 w Cieszynie - właściciel domu, zam. Bobrekergasse 9 (obecnie Bobrecka)
	Udało się odczytać nazwisko „Schwarz” Eduard Edler von Schwarz - ur. 1835 w Pilznie (obecnie Czechy), zm. 25.7.1914 w Cieszynie - emerytowany kontroler na Kolei Koszycko - Bogumińskiej, zam. Sachsenberg 32 (obecnie Hlavní třída (Główna) w Czesim Cieszynie)
	„... Solarczyk ...” - na dole częściowo skute napisy, widoczny dzień i rok śmierci (dzień 16 i rok 1913) Valentin Solarczyk - ur. 1857 w Jordanowie w Galicji, zm. 16.9.1913 w Cieszynie - mistrz rzeźniczy, zam. przy Sachsenberg 7 (obecnie Hlavní třída (Główna) w Czeskim Cieszynie)
	Wszystkie napisy skute Franziska Struhal z d. Kellner - ur. 3.10.1827 we Frydku, zm. 2.8.1903 w Cieszynie - właścicielka domu i matka Johanna Struhal - członka zarządu cieszyńskiej kasy oszczędnościowej, zam. Silbergasse 5 (obecnie Srebrna)
	Wszystkie napisy skute Johann Surić - ur. 1834, zm. 17.2.1903 w Cieszynie - c.k. kapitan w stanie spoczynku, służył w Feldjägerbataillon Nr 27, zam. Erzherzog Eugenstraße 6 (obecnie Błogocka)
	Wszystkie napisy skute Amalie Turek z d. Gamroth - ur. 1.9.1849 w Cieszynie, zm. 15.6.1903 w Cieszynie - żona Ferdinanda Turek - właściciela domu i handlarza winem, zam. Kronprinzessin Stephaniestraße 12 (obecnie Głęboka)
	„... Tyrna ... (zapewne geboren) Bayer * 19.II.1900 † 3.I.1927” Ilse Tyrna z d. Bayer - dane w języku polskim znajdują się na obecnym licu nagrobka
	Wszystkie napisy skute Johann Unger - ur. 1820 w Niklowitz, zm. 14.10.1902 w Cieszynie - c.k. porucznik w stanie spoczynku, wuj burmistrza Demla, zam. Kaiserin Elisabethstraße 2 (obecnie Stalmacha)
	„Robert Walleczek ... * 22.V.1869 † 24.IX.1925” Robert Walleczek - ur. 22.5.1869 w Brnie, zm. 24.9.1925 w Cieszynie - dyrektor szkoły realnej w Cieszynie, studiował m.in. filozofię we Wiedniu, a następnie był dyrektorem szkół w Karniowie, Wiedniu, a od roku 1916 w Cieszynie, zam. przy Sienkiewicza 11
	Usunięty krzyż Anna Wardas z d. Wesely - ur. 1880 w Cieszynie, zm. 3.6.1909 w Cieszynie - żona Josefa Wardasa - restauratora, właściciela znanej gospody z salą widowiskową w Lipowcu, gdzie odbywały się wszystkie wydarzenia kulturalne we wsi, zam. w Lipowcu pod numerem 100
	Wszystkie napisy skute Antonie Viktorin - ur. 1829 w Cieszynie, zm. 24.11.1911 w Cieszynie - zam. Lastenstraße 2 (obecnie Michejdy)
	„Anna Zwilling † 22.12.1922” Anna Zwilling z d. Bäcker - ur. 1855 we Wiedniu, zm. 22.12.1922 w Cieszynie - żona Johanna Zwillinga (posła do sejmu krajowego), zam. przy Illichova (Illichstraße) 5 (obecnie Moskevská (Moskiewska) w Czeskim Cieszynie)